Vanish Beach

—2017

© Michiel Hendryckx

V

A

N

I

S

H

 

B

E

A

C

H

een uitstapje naar Venice Beach, California, 1942. Met opgestroopte broekspijpen, in stijve driedelige burgerpakken zitten ze op het strand. Wat onwennig, wat te warm, wat te Europees, scheefgezakt in hun Amerikaanse strandstoel. Grote Europese cultuurdragers op de vlucht voor het nazisme. Onder hen Arnold Schönberg, Thomas Mann, Theodor Adorno, Berthold Brecht en Alma Mahler-Werfel. Hun gesprek over vrijheid en waardigheid stokt even, terwijl ze zwijgend een Mickey Mouse-ballon gadeslaan die over het strand vliegt.

Driven into paradise zijn ze, aldus Schönberg in een van zijn Amerikaanse lezingen. En nu Venice Beach: het Disneyland avant la lettre, aangelegd in 1905 als entertainmentpark genoemd naar de zinkende stad op het oude continent, een nieuwbouw imitatie-Venetië, gondels incluis.

De Duitse cultuurdragers en intellectuelen gaan er beleefd vousvoyerend met elkaar in gesprek, maar ieder v an hen blijkt zich anders te verhouden tot het beloofde land en de eigen ballingschap. Thomas Mann leeft er, in de woorden van Brecht, als de Goethe van het ‘Weimar in Hollywood’ (‘Wo ich bin ist Deutschland’). Voor anderen is Californië niets meer dan ‘een blauw zonnig graf’, ‘een eeuwig zonnige, wereldvreemde hel die Hollywood heet’. ‘Een land zonder echo’s’, in de woorden van Krenek. Arnold Schönberg verruilde Naziduitsland voor het land van de vrijemarkteconomie toen hij zestig was, dan al een ietwat bestoft boegbeeld van de Europese muzikale avant-garde. Dertig jaar eerder verruilde hij de klassieke harmonie voor de atonaliteit, noem het een vrijwillige ballingschap uit de traditie. Nu, op het strand van Venice Beach spoken in hoofdzaak Weense walsen, Brahms en Bach in zijn hoofd rond. Schönbergs karakter wordt danig op de proef gesteld. De korzelige componist, die Engels spreekt dat zingt als een slijpschijf, is van nature al zelfbewust, trots en snel gekwetst, even gevoelig als achterdochtig. How to become lonely: de titel van het autobiografische essay geschreven dat hij schreef in ballingschap.

Echo’s te over in de hoofden van deze ballingen. Emigranten, of immigranten, afhankelijk van het perspectief. Hun woorden staan stijf van de Duitse hoogcultuur, maar in hun ogen glanst een fascinatie voor de glamour van Hollywood. Hun gepraat over Europa scheert rakelings langs de kern van de zaak: hoe het voelt om ‘heimatloos’ te zijn, ‘sprakeloos’ te worden. Hoe het voelt om te worden verteerd door heimwee naar een land dat hen wilde vernietigen. En niet te kunnen aarden in het land van louter licht en oppervlakte. Waar men de pursuit of happiness vooral begrijpt als het recht, en de mogelijkheid, om grenzeloos veel geld te verdienen. From zero to hero. Een voorbeeld: in 1937, wanneer Thomas Mann zijn essay Het probleem van de vrijheid schrijft, opent ene Patrick McDonald, telg van Ierse immigranten, zijn eerste hamburgerstandje langs de Route 66, ook in California.

Verstoten door het oude continent, gered door het nieuwe, worstelen ze met survivor’s guilt, strijden dankbaarheid en een sterk aangevoeld cultureel superioriteitsgevoel om de bovenhand. Bij het zien van de Amerikaanse genotscultuur plooien sommigen zich terug op de cultuur die hen vormde, bepaalde en uitspuwde. Anderen voelen zich als een vis in het water in dit land van kansen, van glamour, van snelle successen en even snelle ondergang. Dat het rad van fortuin er sneller draait dan in het roestige Europa doet duizelen.

Zij die terug hunkeren naar Wenen, waar eeuwen muziek tussen de oude kasseien sijpelt, houden stug vast aan de Europese cultus van de diepgang. En bouwen zich een huis van kunst en kennis, waarin ze thuis kunnen komen in hun ballingschap, hoog verheven boven de Amerikaanse massacultuur. Een massacultuur die de culturele waarden van de Europese emigranten letterlijk en figuurlijk niet naar waarde schatte. Een pijlsnelle culturele beurskrach: de waarde van een mensenleven studie en cultuur zien kelderen door eenvoudigweg een grens over te steken.

Misschien ervoeren ze het niet als eersten, maar vermoedelijk wel het pijnlijkst: hoe de waarde van wat waardevol wordt geacht – kunst, cultuur, traditie – voor de Amerikaanse consument, de eerste homo economicus, onontwaarbaar blijkt. En hoe dat de cultuurdrager onvermijdelijk in crisis brengt. De meest scherpzinnigen onder de ballingen zagen in deze ontheemding een kans om hun positie als intellectueel, om de mechanismen tussen cultuur en markt, tussen diepte en oppervlakte in kaart en onder woorden te brengen. Hun ballingschap bleek geen breuk maar een verscherping van wat elke intellectueel in geestelijke zin meemaakt en opzoekt. Misschien ook moet opzoeken: afstand ten opzichte van het vertrouwde. Een creatieve maar existentieel pijnlijke mismatch tussen het individu en zijn tijd.

Hof van Eede wil onderzoeken hoe de Duitse emigranten in California hun Europese identiteit vormgaven in confrontatie met de Amerikaanse cultuur die in de decennia erna ook in Europa mainstream zou worden. Hoe verhield, en verhoudt de diepte en de zwaarte van het Europese verleden zich tot de oppervlakte en de vluchtigheid van het Amerikaanse consumerism? Welke existentiële troost vonden ze, en valt er ook nu nog te vinden in dat steeds meer mythische thuisland? En volstond hun culturele bagage om hen geborgenheid te bieden op het losse zand van het land of opportunities?

We willen onderzoeken met welke middelen de ballingen in het paradijs hun Europese traditie verdedigden, opnieuw vormgaven, of afzwoeren. En of wij, nu nog, diezelfde verdediging kunnen, of willen voeren. Waarom, ook, de kunstenaar, de intellectueel, de Europese burger zich, anno nu, in het eigen thuisland ontheemd kan voelen.

Hof van Eede doet dat in de vorm van een meerstemmig gesprek – steekspel, opbod, jamsessie – waarin achter en tussen de woorden de waarheid kan doorschemeren.

overige producties

speellijst

in de pers

Theaterkrant.nl *****
Met een aandoenlijke lichtheid én tegelijkertijd met een diepgang pakt deze productie een maatschappelijke realiteit aan. Het Hof van Eede doet dat intelligent en speels en raak, zoals alleen het Hof van Eede dat kan.”

De Standaard ****
Vanish Beach is zonder twijfel het meest ambitieuze theaterproject van Hof van Eede tot nog toe. De intellectuele bravoura en muzikale kennis van Wannes Gyselinck, sinds een tijdje lid van het gezelschap, heeft het literaire en filosofische theater van de zusjes Ans en Louise Van den Eede een stevige politieke upgrade gegeven. Zijn waanzinnig interessante onderwerpkeuze, gecombineerd met de frisse speelstijl van de acteurs, maakt Vanish Beach een van de meest indrukwekkende producties van het seizoen.”

Focus Knack ****
“Zo luchtig als een komedie, zo scherp als een pamflet en zo droef als een tragedie. (…) Vanish Beach is een speelse tour de force waarin de makers met verbeelding, humor en scherpzinnigheid inzicht geven in de situatie van huidige vluchtelingen door gedocumenteerd te fantaseren over de Europese kunstenaars die in het begin van de twintigste eeuw naar Amerika vluchtten. Zo toont Hof van Eede dat politiek theater ook synoniem kan zijn voor speels, fris, grappig toneel dat de fictie onstuimig omarmt om de realiteit te kunnen begrijpen.”

Cuttingedge ****
“Een fijnzinnig monument voor de ontwrichting van de moderne mens. (…) Vanish Beach wil geen duidelijkheid bieden, maar vat een dwaaltocht aan. Met scherpe teksten en een luchtige stijl wekt de voorstelling een gelaagde, meerduidige tragiek op. Een vederlicht en diepzinnig portret van een ondoorgrondelijke werkelijkheid.”

⟶ Theaterkrant
⟶ De Morgen
⟶ Focus Knack

credits

concept Wannes Gyselinck
tekst & creatie Wannes Gyselinck & Ans Van den Eede
inside eye Louise Van den Eede
spel Marjan De Schutter, Filip Jordens, Greg Timmermans & Ans Van den Eede
compositie & live uitvoering Hendrik Lasure (SCHNTZL)
koor Octopus o.l.v. Bart Van Reyn (enkel tijdens de voorstellingen in Gent, Brussel en Mechelen)
eindcoaching Willem de Wolf
techniek Bart Mommerency
kostuum Ann Weckx
productieleiding Laura Arens (stage)
stage creatie Carine Van Bruggen
productie Hof van Eede
coproductie Klarafestival & LOD muziektheater
in samenwerking met CAMPO
met de steun van De Vlaamse Overheid, Het Vlaams Fonds voor de Letteren, Stad Gent & Provincie Oost-Vlaanderen

AFFICHEbEELD